VAN KALESİ’DE YAZITLAR

1-Aramu’dan sonra Urartu tahtına oturan I. Sarduri (M.Ö. 840-830) krallığın başkentini Tuşpa’ya taşıyarak bugünkü Van Kalesi’nin de kurucusu olmuştur. Burcun batı yüzündeki birbirinin aynı, fakat farklı satır uzunlukları olan 6 yazıt bulunmaktadır. Sardur Burcu (Madır Burcu), Assur dilinde yazılması ve Urartu’nun ilk yazılı belgesi olması nedeniyle önemlidir.

     “Lutipri oğlu Sarduri, büyük kral, güçlü kral, dünyanın kralı, Nairi Ülkesi’nin kralı, benzeri olmayan kral, hayret verici çoban, dik başlı uyruklarla savaşmaktan korkmayan kralın yazıtıdır. Lutipri oğlu Sarduri, krallar kralı, her kraldan haraç almış olan (benim). Lutipri oğlu Sarduri şöyle der: Bu taşları Alniunu Şehri’nden getirttim ve bu duvarı yaptırdım”.

2-Sarduri oğlu İšpuini, İšpuini oğlu Menua ve Menua oğlu İnušpua’nın ortak yazıtlarından olan, Van Kalesi’nin Tebriz Kapısı olarak bilinen doğu ucu Ana kayaya kazılmış dikdörtgen bir pano. Üç kez tekrar eden yazıtta, Tušpa’ya Tanrı Ḫaldi Tapınağını ve Ḫaldi kapısını yaptırdıklarını ve “Tanrı Ḫaldi’nin bahşettiği bolluk, Ḫaldi Kapısının bahşettiği bolluk, yaşam, mutluluk ve büyüklük Sarduri oğlu İšpuini, İšpuini oğlu Menua ve Menua oğlu İnušpua’nın olsun” şeklinde devam etmektedir.

3-Menua oğlu Argišti’nin (I. Argišti), Van Kalesi’nin güney uçurumundaki anıtsal kaya mezarının girişine yazdırdığı ve “Horhor Yazıtları” olarak bilinen yıllıklarında belirttiği gibi; “babadan kalan yere”, yani tahta Tanrı Haldi’nin emriyle çıkmıştır. Duvarın bütün yüzeyini kaplayan yazıt 8 ayrı sütundan oluşmaktadır. “Menua oğlu Argişti, yüce tanrı Haldi için bu yazıtı tesis etti. Tanrı Haldi’nin yüceliği ile Menua oğlu Argişti, güçlü kral, büyük kral, Biainili ülkesinin kralı, krallar kralı, Tuşpa kentinin kahramanıdır…”.

 4-II. Sarduri’ye (M.Ö.  756-730) ait Van Kalesi’nin kuzey eteklerinde inşa edilmiş olan bir açık hava tapınağının nişleri içinde bulunan (Analıkız Niş, Stel ve Kaide) çivi yazılı belgeler kralın faaliyetlerini anlatmaktadır. Kendisini aynen babasının ünvanları ile tanıtmaktadır. “Hükmeden Tanrı Haldi için Argişti oğlu Sarduri bu yazıtı dikti. Tanrı Haldi’nin gücü ile Argişti oğlu Sarduri, güçlü kral, yüce kral, dünyanın kralı, Biainili ülkesinin kralı, krallar kralı, Tuşpa kentinin hakimi…” Kral Sarduri adına bir yenilik olarak “dünyanın kralı” ünvanını eklemiştir.

Menua oğlu Argišti der ki: Her kim bu yazıtı yok ederse, her kim zarar verirse, her kim bir başkasına bunları yaptırırsa veya her kim bir başkasına “Ben yaptım” derse, her kim herhangi birşeyi buradan götürürse ve birşey vermezse, tanrı Ḫaldi, tanrı Teišeba, tanrı Šivini ve bütün tanrılar, onu güneş ışığından yoksun etsinler. Šivini tarafından yaşam gücü ve soyu güneş ışığından mahrum bıraksın. Onun arhisini, inainisini ve yaşamını bitirip, hiçliğe atsınlar.

5-Anakayaya oyulmuş bir panoda İšpuini oğlu Menua’nın siršini (ahır) yaptırdığından bahseder. “Her kim sığırları buradan sürerse, her kim bir yere saklarsa, her kim sürüleri oradan çalarsa, her kim bu yazıta zarar verirse veya her kim bir başkasına bunları yaptırırsa, tanrı Ḫaldi, tanrı Teišeba, tanrı Šivini, ve bütün tanrılar onu yok etsin. Güneş ışığından mahrum bıraksın. Onun arhisini, inainisini ve yaşamını bitirip, hiçliğe atsınlar.” denmektedir.

6-Menua Çeşmesi (Tarmanalisi); Van Kalesi’nin kuzey eteğinde, her biri ayrı bir pano içinde yazılmış birbirine benzer üç ana kaya yazıtı bulunmaktadır. Kısaca, “İšpuini oğlu Menua bu barzudibidu’yu yaptırdı…. Her kim bu yazıtı tahrip ederse tanrı Haldi, tanrı Teišeba, tanrı Šivini, ve bütün tanrılar onu yok etsin” denmektedir.

7-Urartu kalelerinde tapınak ve saray gibi dini ve idari yapılarla birlikte, değişik boyutlarda depo binaları da inşa edilmiştir. Sadur Burcu’nun yanında anakayaya oyulmuş küçük bir pano içerisindeki yazıtta: “Tanrı Haldi’nin kudretiyle, İšpuini oğlu Menua bu tahıl deposunu yaptırdı. Orada 23.190 kapi (kap ölçü) vardır”.

9-Van Kalesi’nin tepesinde, doğu hendeğinin hemen doğusunda dönemi bilinmeyen bir yazıt bulunmaktadır. Anakayaya kazılmış bir nişin sol ve sağ yüzlerinde Assur dilinde yazılmıştır. Nişin tabanında bir stelin dikilmesi için oyuk vardır.

Bir kurban listesidir.

10-Van Kalesi’nin güney yüzünde Kserkses’e ait üç dilli Pers yazıtı vardır.

Ahuramazda büyük Tanrı, tüm tanrıların en yücesi, yaratan, Bu yeryüzünü, gökyüzünü, insanlığa mutluluğu veren Xerxes’i Kral yapan, herkesin tek idarecisi ve kralı Ben Xerxes’im, büyük Kral, Kralların Kralı, her türden insanın, Tüm soyların, yeryüzünün ve ötesinin Kralı

Akhamenidli Kral Darius’un oğlu,

Kral Xerxes der; babam olan Kral Darius, Ahuramazda’nın izniyle

Birçok güzel şey inşa etti, ve bu nişin kazılmasını emretti

Buraya bir yazıt yazdırmadığı için, ben bir yazıt için emir verdim.

Ahuramazda ve diğer tüm Tanrılar beni korusun, Krallığımı ve yapıtlarımı.

Kaynak: http://tuspa.org